Nieuwe Zaanbrug Wormerveer scharniert als een Zwitsers zakmes

Op de plek van de oude Zaanbrug in Wormerveer is hard gewerkt aan de bouw van een nieuwe stalen brug. En nog een heel bijzonder exemplaar ook, met twee draaipunten die sprekend lijken op een Zwitsers zakmes en fietsvoetpaden die buitenom de hameitorens slingeren. Om het architectonische ontwerp met drie vallen (!) maakbaar te maken, werd Ingenieursbureau Boorsma ingeschakeld; dé specialist in beweegbare bruggen.

De bestaande Zaanbrug tussen Wormer en Wormerveer dateerde uit de jaren zestig van de vorige eeuw en was hoognodig aan vervanging toe. De nieuwe brug heeft een bredere en hogere doorvaart. Hierdoor kunnen schepen makkelijker passeren en hoeft de brug minder vaak en minder lang open. De nieuwe Zaanbrug biedt bovendien meer ruimte aan fietsers en voetgangers, wat de veiligheid ten goede komt. Het vernieuwen van de Zaanbrug is onderdeel van het provinciaal programma ‘Vaart in de Zaan!’. Met dit programma wil de provincie Noord-Holland de bevaarbaarheid van de Zaan verbeteren, zodat bedrijven het vervoer over water blijvend kunnen benutten en uitbreiden. 

De provincie Noord-Holland zelf spreekt van een traditionele Hollandse ophaalbrug, maar de nieuwe Zaanbrug is echt wel een architectonisch hoogstandje. Dat weet ook Anne Jan Breimer van Ingenieursbureau Boorsma. “Onze scope betrof het uitwerken van het definitief ontwerp en het uitvoeringsontwerp, inclusief de werkplaatstekeningen van de staalconstructie in opdracht van HSM Steel Structures. En dat was een behoorlijke uitdaging, gezien het onderliggende beeldkwaliteitsplan met een superslanke balans en een draaipunt in beide hameitorens, dat geïnspireerd is op een Zwitsers zakmes met een verdiepte sleuf. Het ontwerp bestaat verder uit drie vallen, één voor het wegverkeer en twee voor het fiets- en voetgangersverkeer. Die laatste twee zijn dubbel gekromd uitgevoerd en slingeren om de hameitorens heen met een overspanning van 20 meter.”

In totaal komt er 350 ton staal aan te pas in de brug. “Eén van de uitdagingen in het ontwerp was om de balans zo slank en licht mogelijk te houden”, zegt Breimer. “Het totale gewicht mocht niet hoger zijn dan 265 ton, omdat de balans voor onderhoud in de toekomst door een drijvende bok uitgehaald moet kunnen worden. Het bewegen van de brug vraagt echter om meer ballast. Wij hebben het ontwerp dusdanig geoptimaliseerd, waarbij gebruik is gemaakt van extra regelballast. Dat wordt normaal gesproken alleen maar toegepast achter in de balans, maar bleek niet voldoende om onder het totale gewicht te blijven. Daartoe hebben we vijf extra compartimenten voorzien: grote zware uitneembare ballastbakken waarin stalen knuppels keurig zijn opgestapeld. Zodoende bedraagt de uitneembare ballast 88 ton in totaal en de niet-uitneembare ballast 128 ton.”

Een andere eis waar Ingenieursbureau Boors-ma een oplossing voor heeft bedacht, is het kunnen uitnemen van het langzaamverkeersval zonder dat het van invloed is op het functioneren van de brug. “Bij een aanvaring moet één van de twee vallen uitgenomen kunnen worden voor herstel. Wij hebben dat opgelost met een schalmkoppeling. Beide vallen voor het fiets- en voetgangersverkeer zijn via een schalmkoppeling verbonden met het val voor het wegverkeer”, legt Breimer uit. “Bij het demonteren van het langzaamverkeersval wordt de schalmkoppeling gelost en kan het val uit de hoofddraaipunten worden gehesen. Vervolgens wordt het gedeelte onder de trekstang voorzien van extra ballast om het gewicht van het uitgenomen val te compenseren. Op die manier is de brug weer in balans en functioneert zij als gebruikelijk. Dat principe is van toepassing voor beide vallen voor het fiets- en voetgangersverkeer.”

Om ervoor te zorgen dat de drie vallen niet gaan klapperen, heeft Ingenieursbureau Boors-ma de vier opleggingen ontworpen met positieve oplegdrukken. “Daarvoor zijn alle drie de vallen voorzien van een contrazeeg, een extra vervorming in de mal. Na montage vervormen ze nog lichtjes, zodat op de vier opleggingen een positieve oplegdruk optreedt. Na de nieuwe Michiel de Ruyterbrug in Urk, die we tot in detail hebben uitgeëngineerd en die eerder dit jaar is geopend, vormt ook de nieuwe Zaanbrug een prachtige referentie voor ons bureau. Een project dat we tot en met het laatste boutje en moertje hebben uitgedacht”, zegt Breimer tot besluit.