Bouwkundig vernuft uit 1913 blootgelegd tijdens renovatie Binnenhof 

Na een lange voorbereiding begon in 2021 de renovatie van het Binnenhof. Zonder overdrijven gaat het om een gigantische en zeer complexe operatie die is opgedeeld in een aantal complexdelen: het Tweede Kamercomplex, de Eerste kamer, de Raad van State en Algemene Zaken. Hierbij bestaat het Tweede Kamercomplex ook weer uit verschillende gebouwen, van uiteenlopende leeftijd en architectuur. Om recht te doen aan die verschillen, werken architectenbureaus met specifieke kennis en ervaring aan deze gebouwen. Dit jaar zal Beton & Staalbouw in een serie artikelen aandacht schenken aan de diverse deeloperaties, te beginnen met Gebouw H, het voormalige Hotel Centraal.

Het Binnenhof is een merkwaardige verzameling gebouwen met 4.000 ruimten, van hokjes tot vergaderzalen en verspreid over een vloeroppervlak van bijna 90.000 m2. Lekkages, houtrot, een gebrekkige brandveiligheid, verouderde installaties, een ongezonde werkomgeving, functionele problemen of een combinatie hiervan spelen al langer en een grootschalige aanpak was hard nodig. De laatste grote ingreep die op het Binnenhofcomplex plaatsvond, werd in 1992 afgerond met de ingebruikname van de nieuwbouw voor de Tweede Kamer, naar een ontwerp van Pi de Bruijn (de Architekten Cie., tevens integraal adviseur voor het Tweede Kamercomplex tijdens de huidige renovatie). Daarmee kreeg het complex ook de Statenpassage, een 100 meter lange en 24 meter hoge hal die de gebouwen van de Tweede Kamer aan elkaar smeedde. Eén van die gebouwen aan de Statenpassage is het voormalige Hotel Centraal, dat aan de andere kant aan de Lange Poten ligt. Sinds 1974 is het onderdeel van de Tweede Kamer en staat het bekend als gebouw H. 

Gezamenlijk ontwerp

De renovatie van Gebouw H is een gedeelde verantwoordelijkheid van Eric van Noord (de Architekten Cie.) en Camiel Berns (BERNS architectuur). Van Noord: “Als Cie. hebben we dit onderdeel zelf opgepakt, omdat het met zijn publieke functies op de begane grond veel functionele raakvlakken heeft met het Tweede Kamergebouw dat Pi de Bruijn ontwierp. Het oude hotel uit 1913 is geen monument, maar zit wel vol bijzonderheden, verrassingen en is bouwhistorisch waardevol. Daarom hebben wij Camiel erbij betrokken, die goed bekend is met architectuur van begin vorige eeuw. Het gebouw is meerdere keren flink verbouwd. Daardoor is nog maar weinig oorspronkelijk aan het oude hotel. In de jaren ’80 zijn de hotelkamers omgebouwd tot werkvertrekken, met het perscentrum Nieuwspoort op de begane grond. Tijdens de vorige renovatie van de Tweede Kamer diende het bovendien als wisselgebouw tijdens renovaties van andere fractiegebouwen, zodat de Kamerleden tijdens de renovatie op het Binnenhof konden blijven werken.”

Kernwaarden

Het oorspronkelijke ontwerp is van architect Johan Mutters, die het samen met beeldhouwer Willem Hack uitwerkte tot een hotel in een mengeling van art deco en jugendstil. “Een Haagse bonbon met veel ornamenten”, aldus Berns. “Het is niet de bedoeling om dat oude beeld precies terug te brengen, dat is niet de opdracht en budgettair ook niet haalbaar. Wij zijn in plaats daarvan op zoek gegaan naar de kernwaarden, naar wat het gebouw bijzonder maakt. Mede op basis van bouwhistorisch onderzoek van Hans Vlaardingenbroek, alle bouwtekeningen en eigen inspecties was onze conclusie dat we van doen hebben met een innovatief gebouw dat niet modern wilde ogen, maar wel wilde behagen en een bijzondere relatie had met de openbare ruimte. Zo bleek het betonskelet superrank uitgevoerd, waardoor er veel hotelkamers op een betrekkelijk beperkt grondvlak gemaakt konden worden. 

Verder had het hotel stromend warm water, bijzonder voor die tijd, een lift en konden de grote ramen aan de Lange Poten bijna volledig naar beneden zakken waardoor een groot overdekt terras ontstond. En boven een plafond van een werkkamer op de bovenste verdieping kwam een prachtige staalconstructie tevoorschijn van de middelste koepel, ooit bekleed met hout en glas, maar constructief nog helemaal intact. Waar mogelijk brengen we het gevoel van de oude grandeur van het hotel terug in een moderne uitvoering. En het wordt een comfortabele verblijfs- en werkomgeving voor de gebruikers, dus het gaat net als vroeger weer behagen.”

Constructief complex

Een superrank betonskelet heeft voor- en nadelen. Van Noord: “Aan de ene kant is er behoefte aan veel werkplekken, dus zijn we blij met en zuinig op de huidige kamerstructuur. Met de hedendaagse eisen was het programma met nieuwbouw niet mogelijk geweest. Maar we hebben wel te maken met een constructief complex gebouw, ingeklemd tussen twee andere gebouwen. Arbeid was 110 jaar geleden goedkoper dan materiaal, dus zijn de vloeren zo dun mogelijk gemaakt, net als de wanden, kolommen en balken. Alles is op de limiet uitgerekend van wat constructief mogelijk was. Echt een knappe prestatie. Daarin zijn in de loop der jaren nog talloze sparingen aangebracht voor nieuwe installaties en er is zelfs nog een liftkern bijgebouwd. De betonconstructie laten we daarom zoveel mogelijk intact. Alleen waar bijvoorbeeld kolommen onlogisch staan, doen we constructieve aanpassingen. Om de nieuwe installaties in te kunnen passen, zijn alle ruimten, met name de werkkamers, al in een vroeg stadium uitgeëngineerd zodat we nieuwe uitsparingen waar mogelijk kunnen voorkomen om de constructie zo veel mogelijk in tact te laten.”

Verrassing

Als de renovatie klaar is, zal Gebouw H op de verdiepingen bevolkt worden door fracties en ambtelijke diensten. Op de begane grond komt langs de Statenpassage een bijzonder gebied, een ontmoetingszone waar je straks Kamerleden, medewerkers, publiek en pers kunt tegenkomen. “Zo brengen we één van de oude kernwaarden – de bijzondere relatie met de openbare ruimte – weer terug”, aldus Van Noord. “We wisten van de tekeningen dat in de oude achtergevel van het hotel prachtig gevormde hoge stalen ramen zaten, maar waren ervan overtuigd dat die in de jaren tachtig verwijderd waren. Totdat we gingen kijken en achter het pleisterwerk en beton de stalen kozijnen nog volledig intact bleken. Alle vijf worden zij gedemonteerd, schoongemaakt en teruggeplaatst. De stalen kozijnen worden straks onderdeel van het decor van het Statenlokaal, dé ontmoetingsplek en het restaurant met verhoogd podium, dat een hotspot voor reuring kan worden. De kozijnen erboven worden gerenoveerd en de wand zelf krijgt een afwerking met akoestisch stukwerk, waarmee deze nu saaie binnengevel ook weer diepte krijgt en geluid in de ruimte dempt.” 

Lange Poten

De buitengevel aan de Lange Poten verkeert door verwering en gedeeltelijke reparaties in het verleden in vrij belabberde staat. “Op de hoge bouwschermen kun je vanaf de Lange Poten oude foto’s zien van hoe het hotel er vroeger uitzag en hoe levendig het er was”, zegt Berns. “Dan is de huidige toestand treurig te noemen: tegels op piepschuim geplakt, hier en daar al naar beneden gevallen, zonwering op halfzeven en slecht ogend maar constructief nog goed beton. We gaan deze gevel technisch weer in orde maken en tegelijk een slag maken in de architectuur. De plint van Noors graniet wordt hersteld, de huidige rvs puien gaan we vervangen en de gestripte gevel krijgt een nieuwe afwerking. Er komt één integraal systeem van prefab minerale stucvormen (Sto-Ecoshapes; red.), waarbij de textuur -glad, fijne ribbel en grovere ribbel- appelleert aan met de oude tegelmaatvoering van kleine, middelgrote en grote tegels die op de gevel zaten. Inclusief isolatie is dit systeem zowat even dik als de oude tegel. Ook de binnenzijde wordt na-geïsoleerd. Op de daken komt gepatineerd zink dat mooi aansluit op de leistenen van het naastgelegen ‘Justitie’. De lichtkoepel blijft helaas gesloten. Functioneel is er niks mee aan te vangen en voor louter esthetische zaken is het budget ontoereikend. Dat geldt ook voor de naar beneden zakkende ramen.”

Gebouw H is geen monument, maar daar zou door de recente ontdekkingen eigenlijk verandering in moeten komen. Van Noord: “Het gebouw verdient een gemeentelijke monumentenstatus. Dat zou een passende erkenning zijn voor dit bijzondere pand.” Berns: “Waar je architect Duiker met zijn Ambachtsschool ziet pronken met beton, heeft Mutters veel bouwkundige vernuft weggewerkt onder een laag art deco en jugendstil. We zijn blij dat we ondanks de ranke structuren het voormalige hotel kunnen transformeren tot een toekomstbestendig werkgebouw.”